Tuesday, 8 December 2015

Emagama Etinyanga Temnyaka Kanye Nemilandvo Yawo

(By Pius Vilakati, writing as Mr Pius Rinto)

Kodvwa usakhumbula yini kutsi inyanga “Kholwane” litsini ligama layo leSilumbi? Lweti lona? Uke watibuta yini kutsi asuselwa kuphi emagama etinyanga temnyaka? Makutsiwa “Bhimbidvwane” kususelwa kuphi? Inkhwekhweti uyayati yona nje?

Ngike ngatibuta ngingedvwa lemibuto lena ngabese sengitsatsa tinyatselo ngiyatfungatsa kutsi lamagama etinyanga temnyaka asuselwa kuphi. Bakhona ke lababese bayavela bayangisita ngetimphendvulo, nabo bebahle babuka tincwadzi letitsite bentela kusita sona sive.

Sitawusuka enyangeni yekucala yemnyaka site siyewufika enyangeni yekugcina solo setama kuchazelana. Ngekutsi sitawube setama kufundzisana, kutawufuna sifake nalamagama eSilumbi kute sikhone kutsi sonkhe silandzele kahle ngaleyo naleyo nyanga.

Njengoba sitawube sifundzisana nje, nami ngitawucela kutsi mangabe bakhona labanelwati lolujulile kunalolu, noma ke lolwehlukile, baluvete. Siyafundzisana.
[Nayi lenye indzabalemcoka - Umntfwana Longakhali Ufela eSwatini]

1.    BHIMBIDVWANE – JANUARY

NgeSiSwati sivuno lesisha sidliwa yinkhosi kucala kungakadli wonkhe umuntfu, kutsiwa iyaluma. Inkhosi iluma eNcwaleni-ke, bese emva kwaloko wonkhe umuntfu sewukhululekile naye kudla. Ngalenyanga inkhosi isuke seyilumile, ngako sekuvunwa sivuno sekucala, kudla kukunyenti bantfu badle bashaye sentfwala. Kutsiwa-ke ngeSiSwati bayabhimbidzela. Lenyanga kwase kutsiwa ke nguBhimbidvwane.


2.    INDLOVANA – FEBRUARY

Ngalenyanga kutsiwa tindlovu tisuke titele, tinebantfwana. Kusukela lapho lokutsi kutsiwe yiNdlovana nome iNdlovu lencane.

3.    INDLOVU LENKHULU – MARCH

Lenyanga yetsiwa ngobe ilandzela iNdlovana, kwatsiwa yona-ke yiNdlovu lenkhulu, nome yiNdlovu nje.

4.    MABASA – APRIL

Ngalenyanga sekucala kuba makhata, bantfu sebabasa imililo batekotsa. Ngiko kutsiwa nguMabasa.

5.    INKHWEKHWETI – MAY

Yinyanga yekwekhweta le. Cishe ngalesikhatsi kuvuna kusuke sekuphela, bomake sebekhweta etilulwini netinyangweni, sebakha tibhidvo bafusa, bafaka nemmbila etingungwini. Kusuke sekulungiselwa busika. Kwatsiwa-ke yinkhwekhweti inyanga yekwekhweta.

6.    INHLABA – JUNE

Ngalenyanga inhlaba isuke itselile. Tonkhe tiganga letinenhlaba ngalenyanga tibovu titse tju, tigcwele tinyosi kanye netincwincwi.

7.    KHOLWANE – JULY

Kholwane ngulelinye ligama laPhezukomkhono. Yinyanga yekucala lapho evakala khona Phezukomkhono. Ayati-ke emaSwati kutsi nakuvakala lenyoni sesikhatsi sekulima. Labanye kodvwa batsi cha Kholwane akusuye Phezukomkhono, kepha ngulenye inyoni letalela ngalesikhatsi semnyaka.

8.    INGCI – AUGUST

Yinyanga yesingci le. Singci nguloku losekubitwa ngaJakalase nome imphungushe lamuhla. Kepha libito lako leSiSwati singci nome sithihi. Ngalenyanga singci sisuke sitele.

9.    INYONI – SEPTEMBER

Ngalenyanga tinyoni letinyenti tisuke titalele emacandza, ngiko kutsiwa yiNyoni.

10. IMPHALA – OCTOBER

Lenyamatane lokutsiwa yimphala isuke itele ngalenyanga.

11. LWETI – NOVEMBER

Lweti silwanyane lesikhalisa inyekevu, sivakala kakhulu ngalenyanga. Lenyanga lena kubuye kutsiwe yiNkhosi Lencane ngobe kusuke sekugidvwa iNcwala lencane ngalenyanga.

12. INGONGONI – DECEMBER

Ingongoni luhlobo lwenyamatane lenkhulu, lecishe ilingane nenkhomo. Lomsila wayo nguwo lowenta emashoba etangoma. Ngalenyanga isuke itele iNgongoni.

No comments:

Post a Comment